Peyzaj genelinde doğal bağlantıların yeniden kurulması
Doğal yaşam alanlarının (habitatların) parçalanarak tahrip edilmesi ve bozulması nedeniyle ekolojik bağlantı ciddi tehlike altında. Türlerin hareketini ve doğal süreçlerin akışını yeniden sağlamak için sözkonusu bağlantının korunması, bir çözüm olarak karşımıza çıkıyor.
Ekolojik bağlantı, türlerin herhangi bir engelle karşılaşmadan hareket edebilmesini ve dünya üzerindeki yaşamı destekleyen doğal süreçlerin akışını ifade eder. Kara, hava ve sucul ortamlardaki habitat parçalanması bu bağlantıyı koparır ve biyoçeşitliliğin korunmasını ve biyosferi ayakta tutan ekolojik süreçleri tehdit eden küresel bir risk oluşturur. Habitatların tahribat ve bozulma yoluyla parçalanması, doğayı üç şekilde etkiler. Bunlardan ilki, genel yaşam alanının küçülmesi ve kalitesinin azalmasıdır. İkincisi, parçalanan habitatların diğer yaşam alanlarından kopması ve uzaklaşmasıdır. Üçüncüsü ise, doğal yaşam alanlarından değişime uğramış habitatlara ani geçişlerin sıklaşmasıyla, habitat parçasının sınırınının daha da belirginleşmesidir. Parçalanma, besin ağlarının çözülmesinden tatlı su akışları veya tozlaşma gibi ekolojik süreçlerin kaybına kadar yol açtığı etkilerle, türlerin göç etme, dağılma, eş bulma, beslenme ve yaşam döngülerini tamamlama gibi ihtiyaçlarını karşılamak için hareket etme kabiliyetlerini sınırlar ve yok oluşa yol açabilir. Son olarak, habitat parçalanması, iklim değişikliğinin geniş kapsamlı ve zarar verici etkilerini daha da kötüleştirir. Bugün dünyadaki karasal koruma alanlarının sadece %10'u birbirine bağlı durumda.
Dünya genelinde, korunan alanları birbirine bağlayan en önemli bölgelerin üçte ikisi koruma altında değil. Ada biyocoğrafyası araştırmalarına ve tür meta-popülasyon çalışmalarına dayanan bilimsel kanıtlar, birbiriyle bağlantılı habitatların, türler ve ekolojik işlevlerin korunmasında daha etkili olduğunu gösteriyor. Bu durumda söz konusu bağlantıların oluşturacağı kesişim alanları gözden kaçırılmamalı; doğanın sağladığı faydalarla etkileşim halinde olan sosyal ve ekonomik hedefler de geliştirilmeli.
Mangrovların büyüsü
Korumaya ve onarmaya devam ettiğimiz sürece, mangrov ormanları, biyoçeşitlilik, iklim ve insan için kazan-kazan-kazan çözümüdür.
Mangrovlar, denizlerin eşsiz ormanlarıdır. Önemli birer biyoçeşitlilik deposu olan mangrovlar, insan için sundukları beslenme ve ısınma imkanları ile balıkçılık ve ekoturizm gibi ekonomik, eğitim ve manevi değerler gibi kültürel hizmetlerle kıyı toplumlarının geçiminde önemli bir yere sahiptir. Mangrovlar aynı zamanda, iklim değişikliğine karşı önemli bir “doğa temelli çözüm” kaynağıdır. Suya doymuş topraklarında, diğer pek çok ekosistemden daha yüksek yoğunlukta 'mavi karbon' tutarak ve depolayarak iklim değişikliğinin etkilerini azaltmaya katkıda bulunur. Karbon bakımından en zengin mangrovlardan bazıları, Kolombiya'nın Büyük Okyanus kıyılarındadır. Söz konusu mangrovların yüksekliği yer yer 50 metreyi aşar.
Mangrovlar ayrıca iklim değişikliğine uyum sağlamaya yardımcı olur; çünkü toprak ve su yüzeyinin üstünde kalan kökleri dalgalara karşı bir tampon görevi görür ve tortuları hapsederek bazı mangrovların yüzeylerini artırmasına ve yükselen deniz seviyesine ayak uydurmasına olanak sağlar. Bütün bu önemli işlevlerine rağmen, su ürünleri yetiştiriciliği, tarımsal faaliyetler ve kıyılardaki yapılaşma nedeniyle mangrov ormanlarında her yıl %0,13’lük bir azalma görülüyor. Birçok mangrov ormanı, fırtınalar ve kıyı erozyonu gibi doğal stres faktörlerinin yanı sıra, aşırı kullanım ve kirlilik nedeniyle bozuluyor. Mangrovların yok olması, biyoçeşitlilik için habitat kaybı ve kıyı toplulukları için ekosistem hizmetlerinin yok olması demek. Hatta bazı bölgelerde kıyı topluluklarının üzerinde yaşadığı toprakların kaybı anlamına bile gelebilir. Örneğin, 1985'ten bu yana Sundarbans mangrov ormanlarının 137 kilometrekarelik bir kısmı yok oldu ve burada yaşayan 10 milyon insan arazi ve ekosistem hizmeti kaybına uğradı.
Adil İklim Eylemi için Yükselen Sesler
İklim değişikliğinin etkileri her yerde herkes tarafından hissedilecek, ancak eşit düzeyde değil. İklim değişikliğine karşı en hassas topluluklardan bazıları Güney yarımkürede yer alan ülkeler. Bunların bazıları, kaynak kısıtlarına rağmen, bu krize karşı hem insan hem de doğa için fayda sağlayan, yerel bilgi birikime dayalı yaratıcı çözümleri hayata geçiriyor. Bu yerel sesleri güçlendirmek üzere, Adil İklim Eylemi için Yükselen Sesler (Voices for Just Climate Action - VCA) adında küresel bir koalisyon kuruldu. Hollanda Dışişleri Bakanlığı, 2021-2025 dönemi için, projeye sağladığı 55 milyon avroluk hibeyle, projeye hem teknik hem de maddi destek sunuyor.
Kenya’da doğal takas sistemi
Afrika'nın pek çok bölgesinde giderek şiddetlenen kuraklık, gıda güvenliğinin yanı sıra sayısız topluluğun geçim kaynaklarını da tehdit ediyor. Kenya'nın Amboseli bölgesinde, geçimi tamamen hayvan satışına dayanan Maasai toplulukları bu durumdan çok etkilendi. Amboseli'deki Esiteti köyünde yaşayan Maasai kadınları, sınırın hemen ötesindeki Tanzanyalı çiftçilerle bir takas sistemi oluşturdu. Bölgelerinde bol miktarda bulunan tuz mineralli Magadi toprağını, fasulye, patates, mısır, yemeklik yağ ve şeker gibi ürünler karşılığında Tanzanyalı çiftçilerle takas ediyorlar. İki ülkenin sınır bölgeleri arasında iklimin önemli ölçüde farklılık göstermesi, karşılıklı yarar sağlayan bu takas düzeninin kurulmasını mümkün kıldı.
Bu yazıda biyoçeşitlilik kaybının önüne geçmenin bir kaç yolundan bahsettik. Şimdi hem iklim değişikliği, hem gıda güvenliği ve hemde biyoçeşitlilik kaybı için harekete geçme zamanı. Aslında kendimiz için harekete geçme zamanı…